Waarom je meer leert zonder school

We vinden school heel normaal. Maar hoe normaal is het eigenlijk dat kinderen 15 jaar lang in een gebouw moeten zitten en moeten leren wát het lesprogramma bepaalt en wannéer het lesprogramma bepaalt? Hoe normaal is het dat kinderen 15 jaar lang alleen met leeftijdsgenootjes in een groep zitten, terwijl dat nergens anders in de samenleving voorkomt? Ik vind het na het lezen van een boekje over de Sudbury Valley School allemaal helemaal niet meer zo normaal.

Normaal is dat kinderen een onstuitbare behoefte hebben om te leren. Als ze de vrijheid krijgen om dat op hun eigen manier en eigen moment te doen. Dan kunnen kinderen prima zelf bepalen wat ze willen leren. Waarschijnlijk heb je al wel eens iets gehoord over scholen die kinderen helemaal vrij laten (In Nederland waren dat een paar jaar geleden de Iederwijs scholen. In Den Haag is het nu De vrije ruimte). En nog waarschijnlijker dat je, net als ik, daar ongemerkt meteen beelden en bijbehorende vooroordelen bij hebt. Bij mij zijn ze gesmolten voor de zon toen ik las wat er met kinderen gebeurt als je ze vrij laat.

Niks mis met spelen

Zo was mijn eerste reactie: ja maar, wat dan als een kind alleen maar gaat spelen, jarenlang? Of, zoals het jongetje op de Sudbury Valley School dat drie jaar lang alleen maar wilde vissen? Dan laat je dat. Is het laconieke antwoord van de begeleider van de Sudbury School. Spelen is immers leren. Goede motoriek, probleemoplossend vermogen, creatieve oplossingen, dat leer je allemaal vooral door te spelen. Maar vooral leren kinderen door te spelen met al hun aandacht te zijn bij waar ze mee bezig zijn. Mindfulness heet dat tegenwoordig. Scheelt weer een dure cursus op latere leeftijd.

Zo leerde het vissende jongetje dan wel niet om te lezen, hij leerde wel om zijn interesse te volgen. Om geconcentreerd met één onderwerp bezig te zijn. Goed te observeren. Alles over vissen te weten. En gelukkig te zijn. Een paar jaar later verdiepte hij zich met evenveel overgave in de computer. En had vóór zijn 18e jaar een succesvol computerbedrijfje. Een tekenend voorbeeld voor de meeste ex-leerlingen van de Sudbury School. Ze weten heel goed wat ze willen en hoe ze daar moeten komen. Ook zonder enig diploma zijn ze zeer gewild bij universiteiten vanwege hun onafhankelijke denkwijze en doorzettingsvermogen.

Vrijheid leert effectiever

Maar er zijn toch bepaalde basisvaardigheden die iedereen nodig heeft? Lezen, schrijven… Ja. En lopen, en praten… Daar volgen we ook geen lessen voor. Ieder kind leert dat op z’n eigen manier en eigen tijd. Zonder methode (vooralsnog…). En zo gaat het ook met lezen, zo blijkt op de Sudbury School.  Als je het maar aan het kind zelf overlaat. Er komt bij ieder kind een moment dat ze willen leren lezen. En dan blijkt dat in een paar weken te kunnen. Door hardnekkig hetzelfde boekje te blijven bestuderen, door de straatborden te lezen, of het hagelslagpak te analyseren.

Soms komt het pas op het 12e jaar. Dan kost het wat moeite om te blijven vertrouwen dat het komt. Maar het komt. Voor schrijven hebben ze misschien wat hulp nodig, maar pas als ze er zelf om vragen. Want leren gaat een stuk sneller als een kind ergens interesse in heeft. Zo had het groepje kinderen van de Sudbury School dat wilde leren rekenen maar 20 lesuren nodig in plaats van 6 jaar om alle basisschool rekenstof onder de knie te krijgen. Vooral tegenzin kost veel tijd.

Als een kind, of een groepje kinderen iets wil leren op de Sudbury School, dan wordt er ook discipline verwacht. Vrijheid betekent niet persé vrijblijvendheid. Als de kinderen een overeenkomst sluiten met een leraar voor een aantal lessen, dan moeten ze daar elke les, strikt op tijd aanwezig zijn. En dat gebeurt ook. Sterker nog, het komt regelmatig voor dat kinderen al voor de officiele schooltijd aanwezig zijn. Of langer blijven. Zo ook bij de Vrije Ruimte hier in Den Haag waar de kinderen vaak al om 8 uur met hun eigen project aan de gang gaan. Surfen bijvoorbeeld. Of Chinees leren.

Algemene kennis bestaat niet

Leuk en aardig, Chinees en surfen, maar hoe zit het met de algemene kennis die we toch allemaal nodig hebben? Dan moet je je eerst de vraag eens stellen hoe je eigenlijk bepaalt wat er van die onmetelijke oceaan aan kennis die er tegenwoordig beschikbaar is ‘algemene kennis’ is. En wie dat bepaalt. Ik zal niet de enige zijn die het grootste deel van de kennis die op school is geleerd nooit meer heeft gebruikt. Is het eigenlijk wel erg om ‘smal georiënteerd’ te zijn? Ik denk dat een Mozart, of een Einstein daar weinig last van hebben gehad. Bovendien is kennis zo toegankelijk tegenwoordig dat, mocht je tegen een lacune aanlopen bij jezelf, je het makkelijk later alsnog kunt leren.

Wat telt in het leven

Überhaupt kan je je afvragen of kennis het belangrijkste is dat we kinderen willen meegeven. Ik denk eerder aan zelfvertrouwen, onafhankelijk kunnen denken, creativiteit en verbondenheid met de natuur. Sir Ken Robinson (TED) laat in dit filmpje heel beeldend zien dat als er íets is wat ons schoolsysteem níet stimuleert, dat creativiteit is. Daar is geen ruimte voor in het vastgelegde lesprogramma en bijbehorende cito-toetsen.

Bij de Vrije Ruimte hier in Den Haag doen ze daar niet aan. En wat een verschil merk je meteen aan de kinderen (ik was vorige week op een open dag). Ook daar mogen de kinderen zelf kiezen waar ze mee bezig willen zijn, al dragen de begeleiders soms wel ideeën aan. Een meisje van elf weet nu al wat ze wil: vooral schaatsen. En ze is trots op zichzelf. Missie geslaagd, zou ik zeggen. Verderop zit een meisje van 16 tegen een muurtje met een meisje van 9 tussen haar benen samen muziek te luisteren. Leeftijd speelt geen rol. Een groep jongens is enthousiast bezig een klaslokaal om te bouwen tot goudmijn. Iedereen is lekker bezig.

Jongeren op een gewone school zijn meestal vooral bezig met alles wat ze nutteloos vinden op school. En met vergelijken. Vergelijken ten opzichte van de standaard, en ten opzichte van elkaar. Op de scholen à la Sudbury School is dat helemaal niet aan de orde. Want er is geen meetlat om aan te voldoen en geen leraar om te behagen. Het enige wat telt is dat je uitvindt wat je zelf leuk vindt om te doen. Daar kan je niet vroeg genoeg mee beginnen.

Absolute aanraders om te lezen:

• De vrijheid van de Sudbury Valley School – Daniel Greenberg
• Free at last – Daniel Greenberg
• De wereld als klaslokaal – Nanda van Gestel – van der Schel

Facebook

Twitter

Google

Pinterest

Email

Print