Het wordt herfst! En ook in de herfst is er in een eetbare tuin nog van alles te beleven. Behalve het oogsten van je appels, pompoenen en aardperen is het najaar ook de ideale tijd om structurele dingen aan je tuin te doen. Met deze tips en adviezen zorg je dat je tuin winterklaar is en dat je volgend seizoen zo vroeg mogelijk weer volop van je (eetbare) planten kunt genieten. Uiteraard kies je daar een mooie zonnige herfstdag voor zoals vandaag.
1.Eenjarige winter/voorjaarsgroenten zaaien
Op de valreep kan je nu nog net een aantal (eenjarige) bladgroenten zaaien die je in de winter of het vroege voorjaar kan oogsten. Maar dan moet je wel snel zijn! Veel van de wintergroenten moet je uiterlijk eind september zaaien.
- Winterpostelein: lekker sappig blad dat rijk is aan vitamine C en als één van de weinige groenten bevat het ook plantaardige omega 3 vetten! Groeit prima in de kou, maar is erg gevoelig voor wind.
- Mizuna(een soort mosterdblad): uiterlijk eind september zaaien, makkelijk te kweken en vol van smaak.
- Veldsla: tot in oktober zaaien, is winterhard en kan rustig blijven staan tot het voorjaar .
- Kervel: tot oktober zaaien (en misschien lukt koriander ook nog, normaal rond half september)
- En als je een gokje wilt wagen kun je ook nog proberen: herfstspinazie (scherpzaad), rucola en raapstelen
- In oktober en november kun je ook ui en knoflook planten, maar dat oogst je pas in het late voorjaar.
- Groenbemesters zaaien zoals winterrogge en gele mosterd. Lees mijn blog over ‘Groenbemesters’.
2. Bollen poten (alleen biologische!)
Het najaar is ook de tijd om bollen te poten als je je tuin wat op wilt fleuren in het vroege voorjaar. Bovendien zijn de vroege bloemen van bollen heel belangrijk voor e bijen. Althans, als je voor biologische bloembollen kiest. Want de gewone bollen die je in de tuincentra koopt zitten vol met bestrijdingsmiddelen waar bijen en de rest van je tuin niet blij van worden! Zie mijn blog ‘Bloembollen giftig voor bijen?‘. Er zijn gelukkig een aantal webshops (bv. ecobulbs of naturalbulbs) waar je biologische bloembollen kunt bestellen en bij sommige biowinkels of tuincentra liggen ze soms ook. Wij hebben al wat zakjes klaar liggen voor de tuinen waar we onderhoud in komen doen dit najaar!
 3. Vaste planten (ver)planten
Vaste planten hebben, zoals de naam al doet vermoeden, een vaste plek in de tuin in tegenstelling tot de eenjarigen die je elk jaar opnieuw moet zaaien of planten. De meeste van de groenten die we gewend zijn te eten zijn eenjarigen zoals sla, wortels, broccoli, courgette, spinazie etc. Maar in een permacultuurtuin gebruiken we juist graag veel vaste planten omdat dat minder werk kost. Behalve de fruitbomen zijn ook kleinfruitsoorten zoals bessen en bramen een goed voorbeeld van vaste planten die met weinig onderhoud elk jaar weer lekkers opleveren. Maar er zijn ook een aantal vaste groenten- en kruidensoorten die wellicht leuk zijn om aan je tuin toe te voegen. De herfst is het ideale moment om ze te planten. De grond is dan nog warm en er valt genoeg regen om de planten te helpen goed te wortelen zodat ze in het voorjaar hun energie meteen in groei en vruchten kunnen steken. Wellicht brengen onderstaande suggesties je op ideeën!
Fruit: Fruitbomen en bessenstruiken vragen weinig zorg en leveren wel elk jaar oogst (als je geen last hebt van een of andere plaag dus…). Bekende fruitsoorten (die trouwens heel veel kunnen schelen in de portemonnee!) zijn frambozen, (doornloze) bramen en rabarber. Minder bekend zijn misschien:
- Japanse wijnbes: doet het als een tierelier en geeft een zee aan friszure vruchtjes in de zomer, heeft in de herfst mooie rode takken
- Tayberry/loganberry:kruisingen van braam en framboos
- Jostabes, kruising tussen zwarte bes en kruisbes, sterke, makkelijke plant
- Blauwe bessendoen het prima als ze op zuurdere grond staan (voeg eventueel wat turf toe). Of kies voor de honingbes die ook blauwe vruchtjes geeft, maar familie is van de kamperfoelie.
Vaste kruiden: Behalve de eenjarige (of eigenlijk tweejarig) kruiden zoals basilicum, koriander en dille, zijn er ook de vaste kruiden die ‘s winters lekker blijven staan en nog wat smaak en groen aan je tuin geven: rozemarijn, tijm, salie en oregano. Er bestaat ook een vast bonenkruid (winter- of bergbonenkruid). En ideaal voor in de soep is lavas (maggiekruid), een behoorlijk grote vaste plant. Zorg dat deze kruiden dicht bij je keuken staan, want geloof me, ‘s winters heb je geen zin om ver je donkere tuin in te lopen. Ook leuk om ‘s winters in de buurt van je keuken te hebben is een echte laurier (laurus nobilis) om je soepen op smaak te maken.
Vaste groenten: Wat betreft groenten is de keus aan vaste planten beperkter. Maar ze zijn er wel! Bekende permacultuurplanten zijn bijvoorbeeld eeuwig moes (een vaste koolsoort), brave hendrik (een soort spinazie) of de etage-ui. Maar ook knollen als aardperen, oca of knolcapucien (zie Top 5 eetbare bostuinplanten) kan je eigenlijk als vaste planten beschouwen. Want de knollen die je in de grond laat zitten lopen het volgende jaar gewoon weer uit (ze worden daarom ook wel als woekeraars gezien, maar dat betekent eigenlijk dat je ze gewoon niet genoeg gegeten hebt ;-). Vooral de knolcapucien of mashua (tropaeolum tuberosum) zijn we echt fan van omdat die elk jaar weer van scratch vele meters omhoog klimt en mooie oranje bloempje en knollen maakt.
4. Snoeiwerk
De Herfst is ook een goede tijd om allerlei snoeiwerk te verrichten aan fruitbomen en – struiken en vaste bloemenplanten. Een paar tips:
- Snoei de takken van de braam en Japanse wijnbes die vrucht hebben gedragen tot de grond af. De loten die afgelopen seizoen gegroeid zijn gaan volgend jaar vrucht dragen. Deze kan je het beste alvast opbinden voor het overzicht.
- Hetzelfde geldt voor zomerframbozen. Dit zijn de frambozen die vruchten hebben in jun/jul. Knip de takken die vrucht hebben gedragen tot vlak boven de grond af. De nieuwe frambozen komen op de scheuten die het afgelopen seizoen zijn gegroeid. Bij herfstframbozen kan je alle takken tot de grond wegknippen. Herfstframbozen maken in één seizoen nieuwe scheuten met vruchten die je van jul-sep kunt oogsten.
- Knip lavendel rondom ongeveer 10 cm terug om de vorm compact te houden.
- De groei is nu wel uit de hagen. Daarom is september een goede maand om ze nog eens te knippen.
5. Mulchen
In de natuur is de bodem altijd bedekt met een laag organisch materiaal, en dat proberen we na te bootsen in onze tuinen omdat dat het beste is voor de grond. Nu blijkt dat ook dit proces van mulchen mee loopt met de seizoenen, mee met de natuur. Voor de winter beschermt de mulchlaag de grond tegen de ergste kou en harde buien. In deze periode is het redelijk eenvoudig om mulch te vinden. Het gras groeit nog en kan gebruikt worden, bladeren vallen massaal van de bomen en kunnen eenvoudig verzameld worden, groenten zoals courgetten, pompoenen, Nieuw Zeelandse spinazie sterven af en vormen zo een mulchlaag. Oogstresten, blad van smeerwortel, engelwortel, … het kan allemaal gebruikt worden om een dikke mulchlaag aan te brengen op je bedden. Een lekker dekentje voor de winter!
Ontwerp van je tuin verbeteren
Is je tuin een chaos waar je door de bomen het (eetbare) bos niet meer ziet?! Dan is het misschien tijd voor een frisse blik op de tuin en een nieuw ontwerp met eetbare planten! Dat kunnen wij voor je doen.  Ook voor hulp bij een beplantingsplan of het aanleggen van nieuwe structuren (denk aan leuke natuurlijke afscheidingen, stapelmuurtjes, kruidentorens of andere elementen) is het najaar een prima moment.
