De knolselderij verdient wel wat imago-verbetering. Dat knoestige ding met rare sprieten is inmiddels één van m’n favorieten geworden in de winterkeuken. Net als zoete aardappel, pastinaak en aardperen trouwens. Hoog tijd dat die knollen de aardappel van z’n centrale plek in ons wintermenu verstoten. Want dat is er weer zo één waar allerlei ongezonde dingen in zitten ;-).
De meeste mensen weten wel dat aardappels ongekookt ronduit giftig zijn en dat je groene stukken ook absoluut moet vermijden. Maar gekookt blijkt er ook nog vanalles in te zitten dat we beter niet kunnen eten. Aardappels behoren tot de nachtschadefamile. En dat is een plantenfamilie waar wij niet zo’n goede relatie mee hebben. Helaas, want er zitten wel een paar favoriete groentes in: tomaten, aubergines, pepers…
Nachtschade en drugs
Er zijn mensen die slecht reageren op alle groenten uit de nachtschadefamilie. Een bekende reactie zijn pijnlijke gewrichten wat uiteindelijk tot arthritis kan leiden (Bron: Nourishing Traditions, Sally Fallon). De nachtschadefamilie bevat ook veel giftige planten. Wij noemen dat soms liever drugs (tabak komt ook uit die nachtschadefamilie). Maar het gaat dan om stofjes waarmee de planten zich tegen insecten beschermen, zogenaamde alkaloiden. Bij mensen kunnen die sterke fysiologische impact hebben op o.a. het zenuwstelsel en gewrichten. Een bekende alkaloide is dus nicotine. Een andere is bijvoorbeeld atropine, wat uit de dodelijke wolfskers alias belladonna komt en je pupillen vergroot… (Bron: wikipedia).
En interessanter nog; alle bladeren van nachtschadeplanten bevatten nicotine! Maar in veel kleinere hoeveelheden dan tabak. En onder een andere naam (tomatine in tomaten, solanine in aardappels). Er is nog geen gedegen onderzoek naar de precieze effecten van de alkaloiden op het zenuwstelsel, maar het blijkt wel dat één op de twee mensen die last hebben van arthritis, slecht reageren op nachtschaden (Bron: Natural News).
Aardappels suikerbom
En dan weer even zo’n leuk wist-je-datje (dan weet je dat er weer iets komt wat je waarschijnlijk liever niet zou weten 😉 ): wist je dat een portie aardappelpurée je bloedsuikerspiegel meer doet stijgen dan pure tafelsuiker? Aardappels bestaan namelijk bijna helemaal uit zetmeel dat in je lichaam genadeloos snel wordt omgezet in suikers. Aardappels hebben dan ook één van de hoogste glykemische indexen van al het voedsel dat we eten. Veel aardappelproducten scoren hoger dan tafelsuiker (gi 65): aardappelpurée 83, gebakken aardappels 93 (Bron: L. Cordain, The paleo Answer). Hoge bloedsuikerspiegelniveaus hebben hoge insuline concentraties tot gevolg in ons bloed. Langdurig hoge insulineniveaus zijn een ramp voor ons lichaam. Leuker kan ik het niet maken. Wel duidelijk, zie blog over suiker.
Antinutriënten
Aardappelen bevatten naast de grote dosis suiker, ook nog eens een hele lading anti-nutriënten. Daar hoor je weinig over in de mainstream voedingsleer, maar volgens Cordain is er inmiddels voldoende wetenschapelijk bewijs. Zo heb je de lectines (die ook in peulvruchten zitten). Die worden niet door onze darmenzymen afgebrokken en kunnen het immuunsysteem irriteren. Andere antinutriënten zijn de saponinen. Saponinen beschermen de aardappel tegen aanvallen van micro-organismen en insecten. Helaas werken bepaalde saponinen (de glyco-alkaloiden om precies te zijn) ook als gif voor ‘roofdieren’ zoals wij. Doordat ze celmembranen kapot maken, ontstaan er gaten in de darmwand. Daardoor komen stoffen die niet in de bloedbaan horen daar wel in terecht. Deze saponinen vergroten dus de kans op een lekkende darm, de ziekte van Crohn en überhaupt geïrriteerde darmen. Lekkende darmen zijn volgens veel wetenschappers een trigger voor auto-immuun ziekten en ontstekingen elders in het lichaam (Bron: The paleo answer, Loren Cordain).
Deze saponinen zitten vooral in de schil van aardappels. En ik maar denken dat het altijd beter is om dingen mét schil te eten omdat daar de meeste nutriënten zitten. Dat geldt ook wel voor de aardappel: de meeste van de goede nutriënten zitten net onder de schil (zoals vit C en B complex, kalium, calcium en ijzer) (Bron: Nourishing Traditions, S. Fallon). Dus ja, wat weegt er dan zwaarder, die saponinen of de vitaminen? Sally Fallon waarschuwt alleen dat de aardappel voor mensen met diabetes niet aan te raden is. Maar met het voordeel van de twijfel, en het feit dat je die vitaminen en mineralen ook prima uit andere knollen kunt halen, toch maar minder aardappels. Sporadisch eens een portie aardappelen zal geen kwaad doen, maar regelmatige consumptie volgens Cordain wel.
Betere knollen
Gelukkig zijn er tal van andere knollen die zich net zo goed (of beter) laten pureren als aardappels. Denk aan zoete aardappelen, knolselderij, aardperen, pastinaak, meiraapjes, rammenas, bieten; genoeg keus! Hier mijn favorieten:
Knolselderij
Knolselderij is bij mij in de afgelopen maanden echt een favoriet geworden en ligt nu bijna standaard in m’n keuken in plaats van aardappelen. Knolselderij bevat weinig calorieën en, nog belangrijker, vooral weinig zetmeel (dus geen sugar high zoals bij aardappels). Er zitten wel veel vezels in (die een goede darmbeweging helpen) en flink wat kalium. Het is verder een goede bron van vitamine K en een aantal essentiële mineralen (fosfor, ijzer, calcium, mangaan). (Bron, Natural health solutions, Nutrition and you).
Je kan er heerlijke puree van maken (al dan niet gemengd met andere knollen als zoete aardappel, peterseliewortel, pastinaak, aardpeer etc.). Beetje bieslook, bosui of peterselie erdoor en een flinke klont boter, jammie. En nog makkelijker; bak een plak van 0.5-1 cm dik in de koekenpan en leg als je ‘m omgedraaid hebt een plak kaas erop; heerlijke toevoeging naast rode kool of andere gerechten die nog wat extra’s nodig hebben.
Zoete aardappels
Zoete aardappels gebruik ik ook veel. Ze zijn zo makkelijk snel klaar en lekker zoet! Stomen is de beste bereidingsmethode; daarmee behoud je de meeste nutriënten en voorkom je verhoging van de glykemische ‘load’  wat bij bakken wel gebeurt. Je kan ze ook in ovenschotels gebruiken als vervanger van plakjes aardappel, want ze zijn een stuk gezonder:
– Er zitten 2 x zo veel vezels in zoete aardappelen als in andere aardappelsoorten. Daardoor verbrandt je lichaam ze langzaam en krijg je dus geen plotselinge bloedsuikerstijging.
– Ze bevatten veel vitamine B6, wat helpt om homocysteine af te breken (homocysteine maakt aderen hard en inflexibel), veel kalium en helpen de bloeddruk te verlagen. Ook is het een goede bron van mangaan, wat weer een rol speelt bij de verwerking van koolhydraten en het stabiliseren van bloedsuiker.
– Zoete aardappels zitten vol met beta-caroteen, een anti-oxidant, de voorloper van vitamine A. Eén middelgrote zoete aardappel helpt je al aan je ADH. Vit A beschermt je lichaam tegen zonnebrand en is goed voor de ogen. Verder bevatten ze ook veel vit C en E. Voor een goede verwerking van beta-caroteen is wel vet nodig; dus eet het zeker met een flinke dot mayo of crème fraîche ;-). En liever niet schillen, daar zitten juist de goede stofjes (Bron: Natural News).
Pastinaak
Ik vond de zoetige smaak van pastinaken eerst maar niks, maar ik begin ze steeds meer te waarderen. Een simpel roomsoepje is heerlijk (zie recept voor pastinaak-kastanje soep), maar ook in purée of een knollen-uit-de-oven-festijn doet de pastinaak het goed. De zoete smaak betekent wel dat ze redelijk wat suiker bevatten; meer nog dan wortels. En evenveel calorieën als bananen (75 per 100 g). Maar daarnaast bevatten ze gelukkig ook veel vezels die de opname van de suikers in het lichaam vertragen. En, in tegenstelling tot aardappels, bevatten ze ook veel nutriënten. Ze bevatten vooral veel kalium en zijn een goede bron van foliumzuur. Daarnaast bevatten ze vitamine C, calcium en kanker-remmende antioxidanten (Bron).
Aardpeer
Wil je je bloedsuikerspiegel echt niet belasten, dan moet je naar de aardpeer grijpen. Die heeft z’n suikers in de vorm van inuline opgeslagen, wat door ons lichaam niet verteerd wordt en dus geen effect op de bloedsuikerspiegel heeft. Bovendien helpt inuline de goede bacterieën in je darmen (het is een prebiotica). Ze kunnen wel bij sommige mensen gas veroorzaken… Verder is het een goede bron van kalium ( met 1 portie al 20% van ADH) en magnesium en ijzer. Je hoeft ze niet te schillen (is ook te veel werk) en kan ze ook rauw eten. Maar door een stampot of soep doen ze het ook prima.
Dus stampen maar, lekker zonder aardappels!
Hoi Roos,
Weer een heel helder en interessant verhaal. Bedankt!
Michel
Het schijnt dat niet iedereen is gevoelig voor nachtschaden, in feit de meeste mensen niet. En verder het koken afbreekt de schadelijke alkaloïden voor 50%. Bron: Mark Sisson. http://www.marksdailyapple.com/nightshades/
Ik vind tomaten en chili pepers best lekker en niet van plan ben om ze op te geven zolang als ik geen negatieve reacties ondervinden. Aardappels laat ik wel staan, i.v.m. de hoge GI ervan.
Hoi Colin, bedankt voor die nuancering. Het is nu nog lastig in te schatten hoeveel mensen ‘last’ hebben van de nachtschades; misschien niet merkbaar maar wel onmerkbaar of op langere termijn? Maar ook Cordain raadt niet aan om geen nachtschades meer te eten (behalve voor mensen met auto-immuunziektes en allergieën), maar met mate. En het zou al heel veel schelen als koken inderdaad de helfst van de alkaloiden onschadelijk maakt! Voor tomaten geldt trouwens dat koken sowieso beter is omdat daardoor ook het waardevolle lycopeen beter opneembaar wordt (pureren in een goede blender heeft hetzelfde effect).
Hoi Roos,
Het blijft zeker een moeilijk vraagstuk. Hier schrijft Mike Donkers hierover:
“Nachtschades bevatten neurotoxines, hetgeen betekent dat ze ingrijpen op het centrale zenuwstelsel en daar in alsmaar opbouwende kleine hoeveelheden schade veroorzaken. Weer zo’n voorbeeld van ‘er niets van merken’ en dan denken dat een ander er misschien niet tegen kan, maar jij wel. IEDEREEN loopt op de lange termijn neurologische schade op door veelvuldige consumptie van nachtschades, wederom niemand uitgezonderd (we kunnen niet om natuurwetten heen).” Bron: http://www.voedingisgezondheid.nl/Nachtschade.html
Ik heb veel gereisd in de Andes bergen en daar wordt gigantische veel aardappelen gegeten (daar komen ze ook oorspronkelijk vandaan). Ik vraag me af of iedereen daar dus rondloopt met nachtschade “schade” of misschien iets anders in hun dieet hun beschermd ertegen.
Ha Rozemarijn,
Behoort paprika ook bij de nachtschadefamilie?
Yep, zekers, net als rode pepers…
In Italië – waar ik de helft van de tijd woon – eet men dag en nacht tomaten. Toegegeven, vaak wel in de vorm van saus. Toch wordt het zogenoemde mediterrane dieet vrij algemeen als gezond gezien. Hoe zit het nou met die tomaten?
Qua pasta: inmiddels worden ook de Italianen steeds dikker en ongezonder, terwijl ze nu meer groenten en vlees binnen krijgen dan toen IT, slechts een jaar of 40 geleden, nog een arm land was en de mensen vooral op pasta leefden.
Ik wil graag gezond eten, vooral omdat ik me dan beter voel, maar het duizelt me weleens van de over elkaar heen buitelende voedingstheorieën.
En voorts: een welgemeend compliment voor dit blog. Ik vind het informatief en prettig – en in goed Nederlands! o, wonder – geschreven. Daar wordt een taalmens blij van. Ga zo door, Roos!
Hoi Pietha, helaas kan ik je ook niet de gulden regel temidden van al die verschillende theorieën bieden; ik zit er zelf ook m’n weg in te zoeken! Ik geloof dat het alweer een groot verschil maakt of de tomaten goed rijp, en zongerijpt, zijn. En of die Italianen nou relatief gezond waren dankzij of ondanks de tomaten, daar zullen we misschien nooit achterkomen ;-). Dat ze nu minder gezond worden heeft vermoed ik toch vooral te maken met meer suiker en snelle koolhydraten tussendoor. Groenten waren er 40 jaar geleden toch vast ook wel?
Ik las ergens dat verzadigde vetten veel schade van de nachtschade ongedaan maakt. Ofwel, net als de zuidelijke landen… Wanneer je pasta eet (met een tomatensaus), lekker veel olijfolie gebruiken!
Qua smaak vind ik de zoete aardappel veel zoeter smaken dan de pastinaak. Ik vind de pastinaak juist veel smakelozer …een beetje bitterder….of zitten mijn smaakpupillen nu zo overhoop? 😉
Italianen gebruiken veel gepelde tomaten uit blik. Dit is vrij puur en goedkoop. Inmiddels heb ik deze ook standaard in de kast en vervang de verse tomaten in gerechten ermee. Deze tomaten komen van buiten en zijn eivormig, oftewel Roma type. Zoet en lekker
Ook hier denk ik dat de aardappel prima voedsel is.
Het hangt samen met hoe goed je spijsvertering werkt.
Iemand met een perfecte spijsvertering ondervindt geen problemen van het eten van aardappels. Iemand die minder gezond is, die al veel afvalstoffen in zijn lichaam heeft zitten en wiens spijsvertering niet naar behoren functioneert kan niet alle voedingsstoffen goed opnemen en de schadelijke stoffen afbreken waardoor de aardappel als voeding ineens ongezond wordt. Maar dat zegt meer over de persoon die het eet, dan over de aardappel.
Heel veel groenten bevatten zowel stoffen die goed voor ons zijn als stoffen die niet goed voor ons zijn. Groente koken is een methode om sommige van de slechte stoffen te elimineren. Ik denk dat je lichaam in principe ook in staat moet zijn om de slechte stoffen af te vangen en weer uit het lichaam te elimineren.
Hier nog iemand die geen fan van nachtschade is, dus ook aardappels .
Ik kan dit voelen in mijn gewrichten als ik deze producten eet.
Die worden dan ‘gevoeliger’.
En over Italianen en pasta’s/tomaten.
Er was een periode dat Italianen die niet aten.
Dat was beter dan de witte geraffineerde pasta’s die bij veel Nederlanders geliefd zijn.
Die pizza’s ben ik ook geen fan van.
wit meel als bodem en dan veel kaas en tomaten erop.
Is dat gezond?
Denk het niet.
De extra vierge olijfolie en knoflook zijn wel zeer goed.
Doe mij vooral havergrutten/havervlokken, volkoren rijst, of groente met een stuk zalm of kip.
En vooral.. bonen , zwarte ,kidney,reuze,witte,bruine,kikkererwten.
En veel fruit.
En gedroogde pruimen (goed voor de botten) en gedroogde abrikozen en dadels.
ciao van een halve (zuid)Italiaan
🙂
In mijn tuin staan in bakken ook een enkele topinamboer. Ik heb er drie uur 2 uur geleden een geoogst en meteen twee van die kleine knolletjes, zo groot als een zilveruitje, die je aan de buitenkant kunt afbreken, opgegeten..
De eerste smaaksensatie was die van noten, maar meteen daarna.voelde ik pijnlijke prikkelingen op mijn tong en in mijn mond..Ook mijn keel werd pijnlijk en mijn slokdarm bij het slikken.
Ik ben veel water gaan drinken en de klachten zijn afgenomen, hoewel niet verdwenen, en tijdens een speurtocht naar topinamboer kwam ik slechts eenmaal tegen, dat rauwe topinamboer giftig is, en het eten daarvan akelig is om mee te maken.
Eet ze dus niet rauw, het breekt je lelijk op.
Over de aardappel als suikerbom zou ook kunnen vermelden dat een (uiteraard gekookte) aardappel eten juist goed is tegen suikerziekte. Net als het zetmeel van een niet rijpe banaan (waarvan de schil nog een beetje groen is). Het afgekoelde (gekookte) zetmeel van een aardappel verteert namelijk niet door de enzymen in het speeksel en de maag maar breekt af door bacteriën in de darm. Daardoor komt het suiker veel langzamer vrij. Die gevormde bacteriën breken ook weer af en die bevatten zeldzame vetzuren.